Даркылах (якут. Даркылаах) — село в Мегино-Кангаласском улусе, Республики Саха Якутия. Административный центр и единственный населённый пункт Чыамайыкинского наслега. Население — 416 чел. (2024), большинство — якуты.
Нэһилиэк историятыттан
Чыамайыкы нэһилиэгэ Тамма үрэх баһын хабан Амма уонна Хаҥалас улуустарын кытта быысаһан сытар Мэҥэ-Хаҥалас улууһун биир уһук нэһилиэгэ. Нэһилиэк сиригэр былыр былыргыттан дьон олоро сылдьыбыттарын археологическай хаһыылар туоһулууллар. Онон Чыамайыкы сирэ былыр-былыргыттан дьон олохсуйбут түбэтэ буолар. Чыамайыкы билиҥҥи олохтоохторун төрүттэрэ, нууччалар Саха сиригэр кэлбиттэрин кэннэ кыһарыллан, сорохторо саҥа олохсуйар сир көрдөөн Тамма баһыгар олохсуйбуттар. Тамма баһын сахалартан бастакынан булбут Мурун Эчэнэк уолаттарынаан кэлэн бу дойду бастыҥ-мааны сирдэрин баһылаан, аҕа уустарын тэнитэн олорбуттар: Эбэҕэ, Хаастаахха- Бааччаахтар, Хайахтаахха- Салбалар, Ат күөлүгэр – Самаарыннар, Түөрүгүгэ – Моччооттор. Тулагыттан, Киллэмтэн, Хатастан, кэнники Кокуоралар, Тыһаҕастар тахсаннар Бойуотунан, Нүөлүгүнэн, Таҥханан ууһаан, тэнийэн олорбуттар. Ити төрүттэрбит бары Хаҥалас сирдэриттэн кэлбиттэрин туоһулаан, олохсуйбут түөлбэлэрин Хаҥалас оруодата диэбиттэр. Кэлин үрэхпит сүнньүгэр баар Чыамайыкы диэн күөл (Эбэ) аатынан Чыамайыкы буолбут. Биһиги төрүттэрбит кэлиилэригэр олорбут эбэҥкилэр үтүрүллэн Амма баһын диэки барбыттар. Кинилэр олоро сылдьыбыттарын сирдэрбит ааттара туоһулууллар.
Олохсуйбут төрүттэрбит сыллата үксээн - тэнийэн испиттэр. Хаҥалас оруодата (Чыамайыкылар) 1860 с. диэри Наахара нэһилиэгэр киирсэр этибит. Хаҥалас улууһа Илин, Арҕаа Хаҥаластарга арахсарыгар, Илин Хаҥалас улууһун Наахара нэһилиэгин иһигэр киирэр буолбута.
20-с үйэҕэ Наахара нэһилиэгин сирэ кэҥээн, киһитэ-сүөһүтэ элбээн, улааппыта-тэнийбитэ. Тамма Хомпу үрэхтэр сүнньүлэригэр олорор нэһилиэнньэлээх сирдэри көрүү-истии, салайыы, түһээн да хомуйуута уустугурбута. Нэһилиэк салалтата түгэх сиргэ олорор дьон кыһалҕатын кыайан быһаарбат буолбута. Оруодалар бас-көс дьонноругар арахсар, туспа барар туһунан өй-санаа киирбитэ.
1908 сыллаахха алтынньы 3 күнүгэр Илин Хаҥалас улууһун I Наахара (Олом Күөлэ) биэс оруодатын бас-көс дьонноро Амма, Бүгүйэх, Такыр, Ыйылас, Хаҥалас буоланнар мунньахтаабыттара. Онно тус-туспа биэс нэһилиэк тэринэргэ уураах таһаарбыттар. Бу уураахтарын Илин Хаҥалас инородецтарын управатыгар 1909 сыллаахха тохсунньу 9 күнүгэр түһэрбиттэр. Бу сурукка Наахара нэһилиэгин ыстаарастата Петр Васильев уонна бу нэһилиэк биэс оруодатын чарчыыналара Устин Устинов, Иван Захаров (Чыамайыкы, Уйбаан Уус), Николай Захаров, Гаврил Никитин, Николай Леонтьев (Доодугур уола Амма- Наахара) илии баттаабыттар.
I Наахара нэһилиэгин биэс туспа нэһилиэктэргэ араарар туһунан боппуруос Дьокуускай уобалаһын управлениятын мунньаҕын 1909 сыл балаҕан ыйын 23 күнүгэр көрүллүбүт. Араарыы сүрүн биричиинэлэринэн салалтаны нэһилиэнньэҕэ чугаһатыыны, нэһилиэк иһигэр бэйэни салайыныыны бэрээдэктээһини ыйбыттар. Управление мунньаҕы нэһилиэктэри туспа араартыыр сөптөөҕүн туһунан түмүк оҥорбут уонна дьыаланы үрдүкү тэрилтэ быһаарыытыгар ыытарга уураахтаабыт. Бу дьыала бүтэһигин Иркутскайдааҕы генерал губернаторынан 1909 сыл ахсынньы 5 күнүгэр илии баттаммыт. Ол туһунан 1281 нүөмэрдээх сурук ахсынньы 12 күнүгэр тахсыбыт. Онон, Чыамайыкы, Амма – Наахара, I Наахара, (Олом Күөлэ), III Наахара (Тиэлиги, Уһун Күөл), Лээги диэн тус-туспа нэһилиэктэргэ арахсыбыттар. Чыамайыкы оччолорго 263 киһилээх эбит. Туспа нэһилиэк буолан урут чарчыыналаан олорбут Захаров Иван Александрович кинээс дуоһунаһын ылбыта. Нэһилиэк от оттоон, сүөһү көрөн, бултаан-алтаан саха дьонун төрүт дьарыгын тутан олорбута. Бу кэмнэргэ Чыамайыкы тимир, мас, көмүс уустардаах буолан, Илин Хаҥаласка, ону ааһан атын да улуустарга биллэрэ. Кыралаан эргиэн да сайдан испитэ. Ол курдук эттэрин, арыыларын бириискэҕэ таба көлөнөн тиэйэн илдьэн бурдукка, табаарга эргинэн киирэллэрэ. Киэҥ сирдэринэн тэлэһийэ сылдьан үчүгэйи, саҥаны бэйэлэрин олохторугар киллэрэ сатыыллара. Олохтоохтор 20-с үйэ саҕаланыытыгар тиит маһынан улахан, киэҥ-куоҥ нуучча дьиэлэрин туттан, халааҥка оһохтору оҥостон олохторун эйгэтин тупсара сатыыллара. Ол дьиэлэр билигин даҕаны нэһилиэк араас объектара буолан сулууспалыы тураллар.